Nusserwanjee Courtyard and IVS Gallery.

A haven of shadow and green is Nusserwanjee Courtyard at the Indus Valley School of Art & Architecture. It was the location for two performances which were to be received by a growing and expecting crowd of students, which was kept waiting a bit by a van of visitors from abroad which struggled to arrive. In which case one is well advised to wander from the courtyard into the lush gardens.

Students waiting for a performance to happen in Nusserwanjee Courtyard at the Indus Valley School of Art & Architecture during the Karachi biennale of 2017.

After some time, I decided however to use my last day in Karachi to continue to other locations, without having seen the performances Healing by Naadia Kaabi-Linke and Samina Islam and OVERxCOME by Miro Craemer. One may find images of them elsewhere on the web. I did want to share here the beauty of the location and an impression of the waiting crowd of students. At the school there is also IVS gallery, which aims to have art, design and architecture meet, where artist Ali Kazim was showing an untitled work made of hair and hairspray, put together with some help of an invisible thread. The work was first conceived in 2011, but I saw someone running around it with a canister of fresh hairspray.

Installation of an untitled work made of hair, hairspray and invisible thread by Ali Kazim in IVS Gallery at the Indus School of Art & Architecture during the Karachi biennale 2017.

Nusserwanjee Courtyard at the Indus Valley School of Art & Architecture, a venue for performances during the Karachi biennale of 2017.

Return to the Greenbox Museum Report’s Karachi Biennale 2017 page.

 

 

Elephant in the room. A performance by Muhammad Ali (Mirchi) at the Karachi biennale 2017.

The stage, the walls and all the furniture was wrapped in wallpaper or cloth featuring two elephants fighting, their trunks entangled. It is about ‘peace and tranquillity’ is, when I asked him what these elephanst meant to him, how an official of the venue landed for me his interpretation. The artist probably, or a hired actor, was on the stage wrapped entirely in the same cloth as everything else and simply moved about a bit as perhaps and elephant standing at ease in a comfortable swamp might do. Indeed, it was peaceful. The artist-beast and spent some time on the couch waiting for two vans with guests to arrive, but the charming result of that delay was that his performance happened exactly as young pupils, both boys and girls were leaving class – there is a school on the upper floors of the same institution. With curiosity the children joined the front ranks of spectators and added to what I witnessed on this second day of the Karachi biennale 2017.

The performance ‘Elephant in the room’ by Muhammad Ali at Jamshed Memorial Hall during the Karachi biennale 2017. © Reserved.

Return to the Karachi biennale 2017 page on Greenbox Museum’s website.

Walls from Asir in New York

Saudi painter Fahmi Basrawi and her husband at the United Nations in New York

Saudi painter Fahmi Basrawi and her husband at the United Nations in New York

My best days in New York were in the fall of 1987 working hard as an intern at a law firm on what is now Liberty Square close to Wall Street, while living on Abingdon Square, actually 299 West 12th Street, not far from a French restaurant, Florent on Gansevoort Street, which in later years would be my touch base venue to have dinner, at least once, when visiting the city. This time, November 2015, returning after twelve years of absence, the restaurant had disappeared and made way for a neighborhood of fashion and a new riverside Whitney Museum of American Art, a house originally built by Gertrude Vanderbilt for America’s second independence, after the invention of steamships crossing back the Atlantic Ocean, by taking an interest in what her compatriots could do without a stay in Paris, London or the Netherlands.

My invitation to attend an event in New York had not come from the Whitney Museum however, nor were Picasso’s sculptures or Walid Raad’s exhibition in MoMA or Jim Shaw at the New Museum immediate causes to visit the city of tolerance and ambition. What brought me to New York was an invitation from the permanent representative of Saudi Arabia at the United Nations to attend the launch of Our Mother’s House: a many meters long decorative and symbolic wall painting made in the Asir region of Saudi Arabia by twenty or so women under the artistic design and coordination of Fahmi Basrawi, who was kind enough to allow me to capture her with her husband with my iPhone. I could share more pictures of the painting and of the dinner with informative lectures that followed somewhere on 1st Avenue for a modest audience of experts and influencers perhaps, but the image that we also had to deal with that same evening, was the news of a verdict of death for Ashraf Fayadh, a poet in the same Asir region, which called up an impenetrable fog above an otherwise perfectly blue (or be it red) sea.

So walking the streets of New York the next day, enjoying how the skyscrapers direct the eyes towards the heavens, and on my way to see Picasso’s sculpture in MoMA, I fell for a short detour and entered this large church, the religious home of many who are ancient and respected in New York, the Saint Thomas Church, and stumbled upon another ‘mother of the house,’ made rather recently by a female artist from England, Concordia Scott, who appears to have spent her life as a nun and artist. Being mostly of the reformed ways of John Calvin the Dutch find statues in a religious setting equally silly and offensive as many if not all Muslims do, however the bronze of Our Lady of Fifth Avenue was charming and then next to it, there was a box. One in which visitors were invited to drop prayer requests for people in need of them. Reprimanding myself for doing something I do not really belief in, filling out paperwork and in the wrong church, I put in three prayer requests. There always seems to be some value in repetition. The picture is of the last request.

New York - Manhattan.

New York – Manhattan.

MoMA was nearby and Walid Raad shared there with us how to materialize the unseen and ferry truth trough a density of unknowns. Does that make sense? I do not know, but somehow I could breath a bit of fresh air that might permeate in time not only the wall’s of their mother’s houses, but also the air-conditioned terminals and lobbies of the Persian Gulf. I share here this overview of the colors and forms that during the Lebanese civil war, Walid believes, went into hiding in not art, but typography.

Walid Raad at MoMA, November 2015.

Walid Raad at MoMA, November 2015.

On another floor there was the amazing assembly of sculptures made by this animalistic Hercules of a man, Picasso. MoMA made a beautiful exhibition guide with thin and light drawings of only the outlines of the numbered sculptures. Woman, woman, woman, doll and figure, bathers and bull, apple, violin, bottles and glass. Last and not least, a double metamorphosis. Such are the titles and were the light issues on Picasso’s mind, but what is left now are often rocks of eternity. We could easily do without them and for ever miss them.

Head of a Woman (1941) by Picasso.

Head of a Woman (1941) by Picasso.

Old Dutch and Indonesian Consulate in Jeddah

Consulate of the Netherlands and the Netherlands East Indies (Indonesia) in Jeddah in 1925-1926. Photo by Daniel van der Meulen. From the Public Collections of the Netherlands.

1. Consulate of the Netherlands and the Netherlands East Indies (Indonesia) in Jeddah in 1925-1926. Photo by Daniel van der Meulen.

What surprises me now is that, after the independence of Indonesia in 1945 or the disastrously slow acceptance of that fact by the Netherlands, the keys of the consulate in Jeddah were not handed over to the government of Indonesian president Sukarno. As promised in a previous blog on the origin of Dutch relations with Saudi Arabia, the reader will find here, initiated by a twitter from the Dutch embassy in Riyadh, which prompted a bit of online research, an iconographic history of what was once principally the consulate of peoples of many races and trades traveling to Makkah and Saudi Arabia for pilgrimage and sometimes for doing a little business to make all things safer and better. So at least I hope. In art sometimes the science becomes a logical part of the projection.

The picture posted first here (nr. 1) is that of – probably the first – building of the consulate, which was there on the basis of photographic evidence at least in 1924 and is probably the same building as the one in which the well known scientist Christiaan Snouck Hurgronje made his pictures of pilgrims in 1884. The photograph is kept in that part of the Dutch public collections, which is managed by the Tropenmuseum in Amsterdam. There too they keep, from the same photographer, an image made in 1945 of what must have been the second building of the consulate in Jeddah. That is the next image (nr. 2).

Consulate of the Netherlands and Indonesia in Jeddah in 1945. Photograph by Daniel van der Meulen.

2. New consulate building of the Netherlands and Indonesia in Jeddah in 1945. Photograph by Daniel van der Meulen.

Was there another – hence a third – building in the beginning, so in 1872 or just after that? There exists an old print after a drawing by consul Willem Hanegraaff in the Royal Library in The Hague. It can be accessed online on the website Geheugen van Nederland, which translates as ‘Recollection of the Netherlands.’ Hanegraaff was the Dutch consul in Jeddah from 1873 tot 1878, according to the National Archives, so in these years we expect him to have made the drawing. It might have been another building, but both basic volume and style seem to fit the building in image number 1 and the images nrs. 11 and 12 which follow later. So it might equally, I think so, be possible that the building was re-arranged at some point in time. Adding probably a new facade on the side of the consul’s house with a nice veranda, while the back was in use as the chancery. Who actually owned the building, a family from Jeddah or the Dutch government itself? I don’t know, but have a look at the drawing. It shows a flagpole, but also a crescent moon (top, right) as if to demonstrate that the building is an Islamic house which is only hosting a foreign consulate. For as long as they behave, I guess.

Netherlands and Netherlands East Indies Consulate in Jeddah. Print from a drawing made by 1873-1878 consul Willem Hanegraaff.

3. Consulate of the Netherlands and Netherlands East Indies in Jeddah. Print from a drawing made by 1873-1878 consul Willem Hanegraaff. Royal Library, The Hague.

Let me share more images for both buildings and their sources to get a better idea.

First Consulate building.

The North side of the old building and its surroundings are seen on image nr. 4, which is a photo by provenance connected with image nr. 5 with consul C.O. van der Plas (1921-1926) at the entrance of the building. Both photos are in the collection of Leiden University’s KITLV Collection.

4. Consulate of the Netherlands and the Netherlands East Indies in Jeddah (1921-1925) . From Leiden University, KITLV collection.

5. Dutch consul Van der Plas in Jeddah (1921-1926) in front of the consulate building. From the KITLV Collection.

5. Dutch consul Van der Plas in Jeddah (1921-1926) in front of the consulate building. From the KITLV Collection.

More footage, this time, of the building one finds in the 1928 documentary that Krugers Filmbedrijf made for Indonesian movie houses: Het Groote Mekka-Feest about the pilgrimage. I made some print screens of that movie to further identify the consulate building. Images nrs. 6, 7 and 8 are of the North side. At least I presume for now that it was North. Probably in reality a little bit more North-West.

6. Still from Het Groote Mekka-Feest.Netherlands and Netherlands East Indies Jeddah Consulate in 1928.

6. North side of the Netherlands consulate in Jeddah in 1928. Krugers Filmbedrijf documentary.

7. Same as 6.

7. North side with consul’s residence of the Netherlands consulate in Jeddah in 1928. Still from Krugers Filmbedrijf documentary.

8.till from Het Groote Mekka-Feest. Front of the Netherlands and Netherlands East Indies Jeddah Consulate building in 1928.

8. North side with consul’s residence of the Netherlands consulate in Jeddah 1928. Still from Krugers Filmbedrijf documentary.

Then reposted on an Arabic website from elsewhere I found an image (nr. 9) of the same building, which shows it was close to a gate, which I believe on the basis of the location of the second building is probably on the north side of town close to where now still stands a probably re-erected and slightly moved historical gate. The date suggests 1917, but not what the source for that information is.

9. Netherlands consulate in Jeddah. Suggested, but uncertain, date 1917.

One might get confused by images from other sides of the building in both the Krugers Filmbedrijf documentary (nrs. 11 and 12) and on a photo (nr. 10) in the archives of the Maritime Museum Rotterdam, shown on the maritiemdigitaal.nl website. But it all fits nicely. Nr. 10 shows the West side of the building. You can see the profile of the verandas on the North side in the shadows. Both images nrs. 11 and 12 are from the back or South side – we can see the lower courtyard now to the right (compare that with image nr. 1). Clearly the consul uses the North to live and receive, while pilgrims assemble at the back and chancery side of the building. If you compare the style of the windows on this side with those in image nr. 3 of the drawing of the 1870s buildings it seems that this side might well be of that original period.

10. Netherlands Consulate - its says the consul's house - in Jeddah in 1924. Maritime Museum Rotterdam. Koninklijke Nedlloyd Collection.

10. West side of Netherlands consulate – its says the consul’s house – in Jeddah in 1924. Maritime Museum Rotterdam, Koninklijke Nedlloyd Collection.

Dutch Consulate buildings image 4 Krugerfilm 1928

11. South and West sides with chancery and pilgrims of Netherlands consulate in Jeddah in 1928. Still from Krugers Filmbedrijf documentary.

12. South and East sides with chancery and pilgrims of Netherlands consulate in Jeddah in 1928. Still from Krugers Filmbedrijf documentary.

I will leave it here and come back to the second building on another day. Need also to find out on which courtyard Snouck Hurgronje made his pictures. I think the narrow one inside the building that opens to the West.

But lastly here a link to a zoomable photo in the  KITL collection with a view from the third floor balcony of the Dutch consulate. Looking towards a gate and a building that looks important. It will make it easy to pinpoint the exact location of the old building.

View from Netherlands consulate in Jeddah between 1921-1926. Leiden University, KITLV Collection.

13. View from Netherlands consulate in Jeddah between 1921-1926. Leiden University, KITLV Collection.

 

On the origin of Dutch-Saudi relations

Passing through the law firm of Abdul Rahman O. Nassief in Jeddah.

Two interviews in Arab News at the end of March 2015 with the Dutch ambassador in Riyadh made me think for a moment about His Netherlands Majesty’s amphibious warfare and command ship Johan de Witt, which carries these days a Swedish admiral in charge of a fleet close to the Yemen coast. Then I thought of an artist from Saudi Arabia, who decided that a will which soldiers are supposed to sign before they are off to war or peacekeeping, is something that you can frame, put on a wall and think about. To whom should a young soldier leave his furniture in case of his death and will he leave the cash in his back-pack to another than the guy who gets the furniture? It is something that art can do. Not necessarily to deny or confirm actions, but to add some or even the appropriate weight to them.

Then my attention turned to what the ambassador said about Dutch relations with Saudi Arabia: that they were established in 1872 with the opening of a consulate in Jeddah. He was twittering old pictures of the history rich Al-Balad district in search of the location of the old Dutch consulate and within a short period of time the combined effort of a few people in both Saudi Arabia and the Netherlands managed to dig up from digital sources a whole body of research on that. Something for a next blog. It turned my attention however not only to those heritage images of buildings, but to the question how the first generations in this kingdom, of the Netherlands, conceived and established relations with that other kingdom, in which lies Jeddah. I am in many ways a salafist and to be like that is what one learns at Leiden University law school: check the oldest and most authentic sources, when the truth needs to be a bit sharpened. And so I did and turned to the digitalized records of the States-General, the Dutch parliament, and the online historical newspaper website of our Royal Library in The Hague. Type ‘Djedda’ or ‘Mekka’ and their spelling varieties and see what the archives come up with about Dutch relations with the region, which is these days ruled by Al-Saud as not only regional kings, but also the universal custodians of two holy mosques.

Wills of War, 2014, by and with Abdelkareem Qasem. At the [insert range here] exhibition in at Ather in Jeddah.

Wills of War (2014) by and with Abdelkareem Qasem. At the [insert range here] exhibition at Athr Gallery in Jeddah.

Let me start with the conclusion of a little browsing and suggest for the beginning of relations an exact date that lies two decades earlier than the opening of the consulate in 1872. Ignoring even older trade relations with the Arabian peninsula, suggested by the Saudi embassy in The Hague, the date which carries most weight and consequence for the present is surely that of a decree by Governor-General A.J. Duymaer van Twist of May 3, 1852 to abolish a discouraging tax and fine on the pilgrimage to Makkah [1]. At the time this event did not take place in Holland proper, but in the Netherlands East Indies, which is now the Republic of Indonesia. But it was nevertheless the result of legal developments in The Hague, where parliament in 1848 had adopted a constitution which unambiguously honored the freedom of religion. In the East Indies this constitution was translated into a Government Statute in 1854, but even before that the Supreme Court in the Netherlands East Indies ruled against the Makkah levy on formal grounds and the Governor-General subsequently abolished it. Muslims in the Indonesian archipelago then, wishing to connect with Makkah, were quick to profit from the new Dutch constitution and even quicker than Roman Catholics in the Netherlands wishing to connect with Rome – the Dutch were under Calvinist inspired rule and discriminated, joyfully I should add, against Catholics and their idols. A decision taken in Rome for example in 1853 to re-establish bishops in the Netherlands met with considerable more opposition than the decision to allow Muslims to travel to Makkah. So as a matter of interest: Dutch relations with Makkah are at least a year older than those with Rome.

It is the numbers that demonstrate the substance of those early relations. While in the years before 1852 only about 100 pilgrims travelled to Makkah every year, in the decade following the abolition of the levy 19422 pilgrims left for Makkah, while 11854 returned, creating no doubt beyond their personal experience, insofar they did not perish from disease or other dangers, not only increased learning and scholarship in Indonesia and in Holland, but also a group of Malay, Hadramaut Arab and Dutch citizens and businessmen in the Hedjaz.

Naturally, things don’t happen without debate. There were three issues to the debate, which did not precede, but followed the facts of 1852 and continued after the establishment of the consulate in 1872. First and most important were: concerns about the treatment of pilgrims in the Hedjaz, second were: how to differentiate between true and false hadjis and worries about their behaviour upon return, and third was, after plans developed for the Suez Canal: the opportunities for shipping and trade in the Red Sea, which was simply the choice for a consulate in Aden, Egypt or Djeddah.

Arriving with pilgrims at Jeddah airport (2014).

What did the newspapers say about the returning pilgrims or hadjis? The first report about a returning hadji may be one in the North-Holland paper De Tijd of March 9, 1857 which discussed an article in the East Indies Society for Arts and Sciences magazine about a man named Kemas Mohamad Asahari [2], having returned from Makkah to his hometown of Palembang, who had bought a lithographic press in Singapore and established a first local or Indonesian printing office. The Quran which Asahari printed had received a positive review and the editors understood there was another such printer in the city of Surabaya. Referring to how printing enlightened Europe, the paper expressed high hopes for the population of the East Indies.
There were others who held a different opinion. Some members of a committee in parliament to review plans for the East Indies budget surplus of 1856 worried about zealots and their potential to disturb the peace. The government however again defended unequivocally the right of the majority of the population to fulfill their religious duty and refused to reinstate a fine and levy on the pilgrimage. The debate doesn’t end then and returns regularly with increased imperialist and racist behavior of the colonial authorities in the late 19th century and opposition to that from Muslims and other Indonesians, but the essence of freedom to move from the land for religious reasons was not abondoned by the Netherlands. Interestingly enough the goverment and journalists seem to have been more worried about those who had not really been to Makkah, but only left for Singapore and then returned and styled themselves falsely as hadjis to be exempt from work and have others listen to their presumed unsophisticated arguments as if these were holy knowledge. False promises of magical or sorcery-like events in Arabia too, were things that people needed to be protected of, is what one particularly critical contributor wrote to the Sumatra-courant (June 6, 1869). Aboel Fatiha was his name and he seems the only one to have ever spelled Makkah as ‘Makka’ and not ‘Mekka’ like Mecca in a Dutch East Indies newspaper, but might nevertheless have been a converted Arab siding with conservative Dutch friends.

The main issue however throughout the 1850s and 1860s seems to have been the welfare of ‘our’ pilgrims in terms of transport, hygiene, lodging, return tickets, diseases and treatment in the Hedjaz. This concern shows up as late as 1924, when the Dutch resident in Cairo, a former Governor-General of the East Indies, J.P. count van Limburg Stirum, seems happy in a letter to the foreign minister that Saudi forces under Ibn Saud had driven king Hussein out of the Hedjaz. Van Limburg Stirum believes Hussein was just another bandit robbing pilgrims on the roads to Makkah and expressed the hope that Ibn Saud would improve the treatment of pilgrims [3].

IMG_3599

Saudi artists visiting Amsterdam after the Hadj exhibition in Leiden (2013).

When actually did the idea come up to establish a Dutch consulate in Djeddah? The papers show that another experienced and moderate nobleman may have been the first to suggest it. Herman Constantijn van der Wijck (1815-1889) had been the senior Dutch official in the city of Surabaja and must have had regular contact with the Arab community there. He ended his career in ‘Indonesia’ as a member of the Council of the East Indies. After returning to The Netherlands he wrote a brochure in 1865 – an appeal to the people of The Netherlands – in which, among other things, he proposed that the government fully support the pilgrimage to Makkah. He stated in his appeal that pilgrims should be given the greatest possible assistance without unnecessary formalities, that the government should appoint a trusted Arab as the Dutch consul in Djeddah and that it should grant the sharif of Makkah, or someone else of influence in the Hedjaz, a budget or reward to take into his care and protection pilgrims from the Dutch East Indies [4]. Inevitably someone wonders where in a hundred years the government will find a ‘trusted Arab,’ but such misanthropes do not take an inch of ground in reality.

In the Dutch parliament talk about a consulate in Djeddah shows up in October 1867 in the final paper of the committee to report on the budget for 1868. To cover shipping in the Red Sea, the government had proposed a consulate in Aden. Most members of the committee however, in view of the coming Suez canal, found that the consul-general in Alexandria should be made responsible for the Red Sea, while a minority opinion held that in the interest of pilgrims from the East Indies Djeddah was the most logical choice for a consulate. The government is not ready for that yet. But in 1870 it informs parliament that in September 1869 it had sent the navy’s screw propelled steamship Curaçao on a visit to show the Dutch flag in Persia, gather information in Djeddah and attend the opening of the Suez Canal. The Rotterdam paper NRC on July 13, 1869 however informs us that a person living in Djeddah, a certain M. Bourgarel, was awarded the distinguished knighthood of the Order of the Netherlands Lion. So apparently this man had already been taking care of Dutch interests in Djeddah. I discover mention of Bourgarel in Un Voyage A Djeddah, an 1864 travelogue, as a shipping agent for an Egyptian company and the chancellor of the French consul in Djeddah [5]. The traveller and writer also tells us of a walk with the British consul M. Stanley along the harbor or roadstead discussing the many ships that arrive from Batavia and Singapore with pilgrims from the Indies. Relations were clearly already there before the Dutch consul arrived.

It is in the 1872-1873 session of parliament that the minister for the East Indies, who contributes to the foreign minister’s budget for it, informs members that a consulate in Djeddah had indeed been established and that the appointed consul had arrived on his post. At that I will leave this short, done over an Eastern weekend, research into the beginnings of relations of the Netherlands and Saudi Arabia [6].

[1] The levy was 110 guilders and when it was not paid in advance it became a fine of 220 guilders upon return. The proceeds were used to finance local mosques in Indonesia.

[2] Hadji Mohammed Azhari is how his name is spelled in Schets van het eiland Sumatra (Amsterdam, 1867, p 75) by Pieter Johannes Veth. Resident De Brauw of Palembang had sent with some pride this printed Quran in 1855 to the Bataviaasch Genootschap. In the Tijdschrift voor Indische taal-, land- en volkenkunde, deel 6 (Batavia, 1857, p. 193). Kemas Hadji Mochammed Azhari from the kampung Pedatu’an is identified himself as the calligrapher on the last page of this Quran and he finished writing it on August 7, 1854). In an online Indonesian (Palembang Portal) source he is mentioned as Syeikh Muhammad Azhari al-Falimbani. From Pedatukan.

[3] J.P. Graaf van Limburg Stirum by Bob de Graaff and Elsbeth Locher-Scholten, Zwolle, 2007, p. 305

[4] Onze Koloniale Staatkunde. Een beroep op het Nederlandsche Volk, by Jhr. H.C. van der Wijck, The Hague, 1865, p. 79.

[5] In Nouvelle annales des voyages and by M. Le Dr. Daguillon, Paris 1866, p. 236

[6] Main sources: www.statengeneraaldigitaal.nl and www.delpher.nl.

 

The Judge of Nojoom

IMG_2771

Panel with Yemeni director Khadija Al-Salami in The Hague, March 25, 2015.

It was in January in Jeddah that I was told to go and see a movie in March in The Hague. So I did. I usually, though not always, do what people in Saudi Arabia advise me to do. Listening is the profession of museum staff. Sometimes even with the eyes. The Filmhuis in the Dutch city, for centuries the residence of the counts and courts of Holland, is a friendly place, which once a year organizes a festival with ‘movies that matter.’ To turn the heads of judges and nobles, I think that is why they do it and do it there.

We met at the door, a small group of Arabs and Europeans, who have sailed the world with books and trade on their mind. Jumping borders where and when that is necessary or simply because it was possible. This time for an evening to share by the screen the pain and troubles of Nojoom, a young girl from Yemen in the movie: I am Nojoom, age 10 and divorced. A movie about women in Arabia – again – the skeptics might think. Such movies sit well with the progressive crowd in democracies, which projects great evils abroad by polishing its lamps at home. But actually, such a movie it is not. It is an inclusive movie that lends an ear to all sides of a difficult story, doesn’t turn maliciously critical and carries a great sense of visual humor. Najoom’s troubles are moreover matched by those of her loyal brother, which are more implied than told and might have been unspeakable ones.

For those in Europe who shiver with sharia, but shop for fair trade, I have a warning: the movie ends with a learned and wise sharia judge. His case started however with a desperate father, who in a fog of tribal traditions, fear and self serving ethics of a groom and his mother, arranged a wedding for his eight year old daughter to solve a very basic problem: to pay the rent and feed his family. But daughter Nojoom has a mind of her own. And a vision of another world that had been revealed to her on the streets of Sana’a after coming down from clouds and mountains, similar to those in Asir which I visited with artists from Saudi Arabia. To find out how that vision develops reality, you should go and see the film. I was not planning a review of it here or to reveal its story or cast performance. I wanted to post a picture I made afterwards of director Khadija Al-Salami speaking to the audience in a panel discussion, which inevitably comes with festivals, while her mind must have been with events in her country. Unfortunately it was a bit out of focus, so I leave you with an image of the panel in the dark.

And in essence there was something else that stuck and needed to be shared. The judge. Go to the film to see the judge who hears the case of Nojoom. A wise judge who has to forge from the ancient truth of sharia, tribal customs and human conscience in the orbit of a global information explosion a verdict that appeases all on the ground and all who listen in from far and away. What makes a judge these days, people might wonder. Or what does a judge need to let things not fall between two or many stools. It’s to think about this judge that the movie could have been made.

Meer dan museum zijn

Voor het eerst sinds de opening van het Bonnefantenmuseum in de jaren negentig, hield ik een dagje halt in Maastricht. Aan het Vrijthof werd me een kamer met balkon vergund met prachtig uitzicht op alles wat zich op en rond het vierde eeuwse graf van de immigrant Serbatios uit Armenië heeft verbeeld, opgebouwd en weer langzaam aan het verweren is. Het balkon leende zich voor baden in de september zon en nabladeren in de publicaties van de cultuurhuizen van Nederlands voorpost in Europa. De foto hieronder getuigt daarvan. De brochure van een tentoonstelling bij Marres, met hoofdletters Huis voor Hedendaagse Cultuur, wordt door mij opengehouden bij de humoristische verbeelding op een strand van het soort proeve van onthoofding, dat de laatste tijd vanuit de woestijn op internet met ons wordt gedeeld. Het zagend snijden zelf en de bloederige en pezige uitbraking van de hals worden daarbij niet in beeld gebracht. Dat is omdat op dat strand die gebeurtenissen niet werkelijk plaatsvonden – er is slechs in de foto een suggestie van onthoofding – en in de woestijn omdat het, zegt u het maar: amateurisch gebeurde door de Engelse rapper, door iemand anders werd uitgevoerd dan door die rapper, te wreed was om als propaganda materiaal te worden gebruikt of ook daar niet werkelijk heeft plaatsgevonden. Voor de kunst maken die verschillende oplossingen van een beeldpuzzel niet wezenlijk uit en voor het zekerstellen van de praktische waarheid heb je meestal een beetje tijd nodig. Ervaar vooral dat een verkeerde uitleg vaak vooraan in de rij staat voor snelle beslissers. Soms is dat de interpretatie die een journalist als Toine Huys er dezelfde avond aan geven moet met de insteek van een redacteur-stagaire.

Aan het Vrijthof met de brochure van The Unwritten in Marres

Aan het Vrijthof met de brochure van The Unwritten in Marres

The Unwritten – over vergeten, zoekgeraakte en onvoltooide geschiedenis – is de titel van een tentoonstelling waarmee Valentijn Byvanck, de Hercules en het elfje van Marres, zijn eigen verleden tegelijk uitveegt en onderstreept. Hij ontworstelde eerder met kunst en de eeuwige frisheid van mode een museum aan zijn Zeeuwse klederdracht, maar deelde daarna in de monumentale uitglijder van het nationaal museum voor geschiedenis. Ik trof hem hier op straat, in zijn verbanningsoord misschien, bij toeval en een goed toeval was dat. Het bracht me ertoe aan het einde van de dag, na bezoeken aan de beide basilieken en het Bonnefantenmuseum, het Maastrichtse huis voor eigentijdse cultuur te bezoeken en een zinnige, tegelijk gevarieerde en coherente tentoonstelling te zien en onbestemde gevoelens te ontwikkelen over de verschillende huizen waarin mensen met een verbeelding, die individueel en autonoom is, kunnen stoeien.

De strandfoto is overigens een moment uit Return to Adriaport, een imaginaire, enigszins historische, documentaire of reeks van beweegplaatjes – de badgasten staan stil, de golven klotsen – over de manier waarop ‘landlocked’ Tsjechoslowakije eens meende met een tunnel naar de Adriatische zee en daarin een bewaakt eiland, opgeworpen met de uitgegraven aarde van de tunnel, zijn bevolking een gecontroleerde illusie van strand, zee en vrijheid te kunnen bieden. Zulke oplossingen voor vrijheid bestaan slechts tijdelijk, dacht ik, genietend van de mooie en ironische zwart-wit beelden op een geheel witte zolderkamer, nog aarzelend of ik deze projectie van Adela Babanova (Tjechoslowakije, 1980) de verweldiger van de Krim moest voorhouden of die Saoedische krachten die buiten de grenzen van het eigen domein de culturele expressie van landgenoten beijveren te begeleiden. A propos: een geheel witte kamer betekent dat ook de vloer wit is. En dat werkt. De kamer wordt zo een universum.

Sint Jan in Disco. 15e eeuwse decoratieve schotel met de verbeelding van het afgehouwen  hoofd van Johannes de Doper. Schatkamer Sint Servaasbasiliek.

Sint Jan in disco. 15e eeuwse decoratieve schotel met de verbeelding van het afgehouwen hoofd van Johannes de Doper. Schatkamer Sint Servaasbasiliek.

‘Wij willen meer zijn dan een museum. Heeft u dat zo ervaren?’ stond er boven het register voor bezoekerscommentaar bij de uitgang van de Schatkamer van de Sint Servaasbasiliek, waarschijnlijk de oudste kunstcollectie van Nederland. Tussen 800 tot 1800 werd in de schatkamer gedurende bijna duizend jaar een zilveren triomfboog bewaard, waarop als symbool van vrede een kruis overeind stond, totdat het Karolingische kunstwerk voor de zilverwaarde werd omgesmolten. Die kennis voerde mijn gedachten even naar de spullen die Rotterdam van de hand doet om het salaris van de directie en medewerkers van het Wereldmuseum veilig te stellen. Berg de collectie liever op en toon ze eens in de vier jaar ‘in heiligheid’ in de Kunsthal aan alle in Afrika gewortelde burgers van die koophandelsstad onderaan de Maas. En voer ze eerst in processie door de stad. Zo ging het vroeger in Maastricht en het scheelt wat folders en reclame.

Waarom eigenlijk wil de schatkamer ‘meer zijn dan museum?’ En op wat voor manier? Is er iets mis met de kunst- en geschiedenismusea? Er is aanleiding om dat te denken. De voorzitter van de museumvereniging drukte mij laatst een boekje in handen: Meer dan waard, over de maatschappelijke betekenis van musea. Maar met bijdragen van Jeroen Branderhorst van de Bankgiro Loterij. En met paragrafen over economische, belevings- en educatieve waarde, maar geen enkele expliciet over een ‘meer dan waard’ beschavingswaarde. Mij is dat een te innige omhelzing van museum en aflatenhandel. Een directeur van Volkenkunde vroeg ik op een vriendenvergadering, nadat hij een tentoonstelling van zwaarden voor kinderen opperde, of hij geloofde in zijn museum? Hij keek alsof hij braambossen branden zag. Daarom pakte ik na mijn bezoek aan Maastricht de telefoon, sprak met de koster van de basiliek en op zijn suggestie met de voorzitter van de Stichting Schatkamer Sint Servaas. Die voorzitter legde mij het ‘meer zijn’ zo uit:

‘In een museum kan je van alles exposeren, zoals auto’s en luciferdoosjes. Maar de liturgische voorwerpen en reliekhouders hebben echt meer te betekenen dan wereldse voorwerpen. Wij willen dat de opvattingen die onze voorouders hadden over de manier waarop je met zulke voorwerpen omgaat bij het publiek overkomen. Er moet toch meer zijn op aarde dan een waardevol schilderij of andere kunst, tussen haakjes, voorwerpen.’

Hij heeft wel gelijk, maar waarom eigenlijk? Omdat wij ons de barbaarsheid moeten herinneren die Sint Jan ten deel viel misschien. Wat te denken van de gouden sloep, de keizerlijke serviezen uit Sint-Petersburg en kleurige, onzinnig nieuwe totempalen? Wat vertellen die de mensen. De sloep die werd gemaakt in de geest van Marie Antoinette, ook onthoofd overigens, tetterde het op mijn autoradio op weg naar Maastricht: moet weer varen. Het goud wordt gepoetst, de mensen moeten komen kijken. De brandmanagers van de Bankgiro Loterij drammen al een tijdje, met een subsidie van een miljoen, dat onze verstandige familie Van Oranje-Nassau de boot in moet, die al tweemaal door hen op de wal werd gezet. Door koning Willem I voor een moderne stomer en door koningin Juliana voor hedendaagse soberheid. Dat is waaraan het Scheepvaartmuseum ons hoort te herinneren.

IMG_6740

Margret (1960-1970) uit de koffer van Günter K. bij Marres.

Aardiger, vreemder dan de Rijksmusea, die soms dus kitsch en kietel venten – het Rijksmuseum kocht een paar jaar geleden met geld en invloed van de loterij twee gouden huwelijkskoffers uit de Versaille-cultuur – was het zeer persoonlijke museumpje dat door iemand werd gevonden in een koffer en bij Marres wordt tentoongesteld onder de naam Margret. Het is een collectie van foto’s, documenten en spulletjes, die getuigt van een geheime relatie van 1960 tot 1970 en gevonden werd in een boedel van een overleden Keulse zakenman. Het werd door een galeriehouder herkend als verontrustend en tentoonstellingswaardig. Een erfgenaam ontbrak en een integere boedelafwikkelaar misschien ook. De vrouw was in het begin van de relatie 24 jaar oud en vast hangt hier nu iemands grootmoeder ongevraagd in soms haar schaamhaar tonend pikante blootje. Fascinerend wel, ergerlijk ook. Een beetje bovendien zoals het tentoongesteld gebit van een heilige. Maar objecten proberen althans bewijs te zijn van een vertel-waardige waarheid.

De voorzitter van de schatkamer bedoelde vast alleen de doosjes waaruit lucifer ontsnappen kan, niet die waarin lucifer voorgoed geborgen is. Er is kennelijk volgens hem iets aan de hand met de kwaliteit van de voorwerpen die men bewaart in een museum en vreemd genoeg staat juist daarover niets in de voorwaarden voor museumregistratie, de museumnorm, het kwaliteitskeurmerk voor musea. Die norm faalt eigenlijk in zijn hoofdzaak. Je kunt een luciferdoosjesmuseum of blootfotootjesmuseum registreren, als de klimaatbeheersing maar in orde is en de bestuursstructuur lijkt op die van instellingen met aandeelhouders. Wat wij museaal behandelen moeten, is de werkelijke kwaliteitsbeslissing, en die lijkt tegenwoordig uitbesteed aan geldwisselaars. ‘Als u bereid bent te investeren, is veel mogelijk,’ zei een fondsenwerver van een Rijksmuseum me vandaag, toen ik informeerde naar de achtergronden van het opheffen van de zoveelste noodlijdende vereniging van museumvrienden.

Dat een almachtige alleen de verzameling van de schatkamer zou hebben aangeraakt, en niet soms ook die van wereldse voorwerpen. Met die gedachte doe je juist een almachtige tekort, denk ik. En ook de kunstenaar Jonas Staal, die meent dat de kunst zich niet in een eigen domein moet of zelfs kan terugtrekken. Of meent de lezer dat de scheiding van kunst en staat juist wel een goed idee is? Waarom financiert de staat wel ongrijpbare kunst en niet het dak van de Westermoskee? Waarom hoeven kunsthuizen zich niet als een kerk op eigen kosten zelf te verheffen? Zo gaat dat wel in Saoedi-Arabië, waar de staat juist de moskee financiert en verzamelaars de beeldende kunst. Vragen die in Marres opkomen.

Nefandus van Carlos Motta (Colombia, 1978) bij Marres.

Nefandus (2013) van Carlos Motta bij Marres.

Nefandus was mijn lievelingswerk bij Marres. De kunstenaar Carlos Motta (Colombia, 1978) confronteert in een dertien minuten durende video een geschiedenis uit een miezerige 16e eeuwse gravure van de Luikse Theodoor de Bry met de rustige immensheid van een Latijns-Amerikaans landschap rond een kalm stromende en ondiepe rivier. Daarin beweegt een man op een kano of boomstam zich langzaam voort terwijl een Spaanse stem en één die spreekt in de taal van de Kogi (Jaguar) samenleving, de ondergang van een geschiedenis beschrijven, die werd gekannibaliseerd door die van de Luikenaar; in wezen een journalist die verhalen in een tweede hand doorgaf aan publiek dat hem daarvoor betaalde. De ijzersterke tekst met een tempo dat onmiddellijke contemplatie toestaat, beweegt zich over de onmogelijkheid van registratie van geschiedenis, zowel in de betekenis van onduldbaar als die van niet-realiseerbaar, en knoopt dat op aan de slachtig van ‘sodomieten’ in de prent van De Bry en het veronderstelde normale voorkomen of de viering van homosexualiteit in precolumbiaans America. Of dat laatste werkelijkheid is of de gewenste geschiedenis van de in New York wonende en werkende kunstenaar, is mij en hem kennelijk nog even een vraag. Dat mensen overigens zo verschillend kunnen zijn als de Kogi spreker in de eerste regels van het volgende suggereert, betwijfel ik: ‘their vice was our saintliness, their nightmare our dream, their monsters our idols, their perversions our beliefs, their history our calvary, our land their treasure. Nog een zin: ‘things turned into history and named against traditions, farce disguised as truth.’ Hoe hebben de Franken in Limburg die Oosterse bisschop ervaren, vroeg ik me af. Of de Bantoes in Zuid-Afrika de geschiedenis volgens een Amsterdamse winkelierszoon?

Hendrik Verwoerd in Boys (2004)  van Annie Kevans.

Hendrik Verwoerd in Boys (2004) van Annie Kevans.

Poetin ontbrak nog in Boys van Annie Kevans (Frankrijk, 1972), een reeks van negenentwintig kinderportretten van despoten, die wat mij betreft bij eigenaar Saatchi Gallery had mogen blijven. Natuurlijk, kinderportretten van lieden als Hitler Senior – dichter en uitgever Jaeggi zond me ooit een boek van Mulisch over de zoon-, Jorge Videla en Pol Pot leveren een boeiend contrast van schuld en onschuld en mogelijk alternatieve geschiedenissen, maar de middelmatige studies die Kevans van hun gezichtjes maakte en het volledig ontbreken van verdere elaboratie van het eenvoudige concept, stond me tegen. Wel was er zondige trots over de stevige bijdrage van het Koninkrijk der Nederlanden aan de reeks. Met de voorlieden van apartheid en corruptie, Verwoerd en Suharto. Het kwaad: dat zijn de kleuters van een Amsterdamse winkelier en zijn gemangelde leverancier van koffie en suiker. De makelaar Droogstoppel verbond hun vaders met transacties.

In een kapel van de Servaasbasiliek omhoog kijken naar een polychrome Pietà of bij Marres naar de video Re/trato van Óscar Muños (Colombia, 1951). De donkere kamer, liefst met een goede zitplaats, waarin tien tot vijfentwintig minuten aandacht kan worden gegeven aan een enkele film of video, met ruime mogelijkheden voor beelden, contemplatieve stilte en tekst, ervaar ik als het meest bevredigend. Kunstpausjes schrijven echter te vaak jargon. Marres suggereert dat de kunstenaar ‘het vermogen onderzoekt van beelden om herinneringen vast te houden.’ Misschien, maar kijk. De kunstenaar stelt en toont in de casus aan dat die beelden juist snel verdwijnen en steeds opnieuw en iets anders gepenseeld kunnen, moeten of zullen worden. Hoeveel Pietàs zijn er in de loop van de eeuwen door beeldenmakers wel niet gemaakt? Daarbij geven die steeds de mogelijkheid tot enige heruitvinding. Getuig, dacht ik, met Maria en Muños: een jihadi als Jezus, die geen moorden pleegt, kan ook martelaar worden.

Pietà in de Sint Servaasbasiliek.

Pietà in de Sint Servaasbasiliek.

Re/trato (2004) van Oscar Muños in marres.

Re/trato (2004) van Oscar Muños in marres.

In de stralende zon de brug over en gewandeld naar het Bonnefantenmuseum. Van dat museum aan de Maas wilde ik formule en het gebouw beter begrijpen, maar door de Eisensteinse trappen en twee Brabantse engelen uit de collectie Neutelings, veel overtuigender heilig dan een vrouwenbeeld van de Limburgse snijder Steffenswert, begreep ik alles al. Dit is een gebouw ontworpen om een museum te zijn en niet een gothisch stripverhaal, zoals het Limburgse museum in Amsterdam. Zelfs een man genoemd ‘God’ zetelt hier op een plankje aan de muur en niet in de gevel zelf. Het beeld van de engelen blijft in mijn geest hangen en later bedenk ik dat het monniken zijn, die zijn afgebeeld als engelen. Het is vast de ijdelheid van kerkheren in de kunst, die de reformatie soms al aankondigde. Maken wij nu iets dat aanwijsbaar binnenkort onder een ikonenslag terecht zal komen?

God op een plankje aan de muur in het Bonnefantenmuseum.

God op een plankje in het Bonnefantenmuseum.

Wat haal je eruit als je door een museum dwaalt? Misschien dat ik ooit zoveel vroege Italiaanse werken heb gezien in Florence en Sienna dat de verzameling hier aanvoelt als een onbeholpen kunsthistorische oefening uit de 19e eeuw. Onverwacht is een heilige dame van Pietro Nelli (Italië, ca 1365) in roze, die het in de Pinky ijswinkels in de binnenstad niet slecht zou doen. Hoe eigentijds zijn altijd weer de oudste dingen. En nieuw voor me is de schilder Alexander Keirinck (Antwerpen, 1600) van wie hier een eenvoudig, maar prachtig bosgezicht hangt met vaag een enkele wandelaar. De tweede verdieping is toegewijd aan de hedendaagse kunst. Ik film zeventien seconden lang de projector die Marcel Broodthaers (België, 1924) in die tijd drie seconden eeuwigheid werpt. In zijn stijl was er een tentoonstelling van nuttige knutselobjecten, noem ik ze maar, gemaakt door mensen rond Maastricht, gevonden en verzameld door Vladimir Arkhipov (Rusland, 1961). Ik noem er een paar: kalverhut, zandslurven-vulwerktuig, anti-reiger koepel, laarzendroger, carnavalsfiets, hockeystick-bezem, kruiwagen met twee wielen, boetseerbok, enzovoort. Soms waren de objecten zelfs mooi, zoals de plank met spijker-sorteerflessen en de breinaaldenmap. Dat dingen knutselen soms nieuwe woorden maakt, vond ik de aardigste gewaarwording. En misschien een inzicht in de oervorm, het oorspronkelijke bestaansrecht, van creativiteit. Waarom is het dat we engelen mooi maken en kruiwagens niet?

Breinaaldenmap (2012) van Christine van Leeuwen, gevonden door Vladimir Arkhipov in 2014.

Breinaaldenmap (2012) van Christine van Leeuwen, gevonden door Vladimir Arkhipov in 2014.

Ik sta even stil bij een apostel met een heilige tekst en een zwaard. Zijn attributen vormen ook de vlag van Saoedi-Arabië, zo verschillend zijn we niet. Het beeldje in het Bonnefantenmuseum is een bruikleen uit Aken (ca. 1350-1375). Het moet de projectie van een Frankische kruisvaarder zijn, denk ik. Zwaarden waren er niet in de oudere schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek. Wel in die heilige schatkamer van het Topkapi Paleis in Istanbul, in welke stad ik één dag was en ontwaakte met een bericht in de International Herald Tribune over een onhandige speech van een paus in Regensburg en de boosheid van Turkije. Nederland hanteert slechts bij inhuldigingen van de vorst het enkelvoudige rijkszwaard – en verder veel F16’s – maar in Istanbul stelt de regering van het voormalig kalifaat als heilige schat de zwaarden van de profeet en zijn metgezellen tentoon naast overigens de brief met de vermeende zegel van Mohammed, die ISIS nu gebruikt op zijn vlag. Dat alles geniet voortdurend toezicht van een imam die de Koran reciteert. Meer dan museum zijn, kan kennelijk ook betekenen dat je objecten met rituëlen van eerbied en zwijgen omringt. Veel wetenschappelijk onderzoek vindt er in het Topkapi paleis niet plaats, hoor ik. Juist dat is misschien een gebrek aan eerbied. Of getuigt het ‘unwritten’ laten van echte geschiedenissen van een zeker geloof in de werking van kunst?

Beelden ontstaan ook toevallig, zoals een zelfportret veroorzaakt door mijn schaduw toen ik door één van de raampjes van de cylinder in het voorste deel van het museum van archirect Aldo Rossi een foto maakte.

Toevallig zelfportret met Aldo Rossi.

Toevallig zelfportret met Aldo Rossi.

De objecten die Arkhipov verzamelde en hopelijk toevallige zelfportretten, zullen vast gevrijwaard blijven van de toorn van de bijbelbaas van de Onze Lieve Vrouw “Sterre der Zee” basiliek. Die liet voor een beeldengroepje in de donkere basiliek een bijbel open liggen op de pagina met een gekleurde ets van een beeldenstorm, gemaakt door illustrator Marcus van Loopik (1950), bij een tekst over de oorsprong van afgodsbeelden (Wijsheid 14, 12-21), die ik zoals veel van dat boek niet kende. Ik zal de passage binnenkort eens nader bestuderen. De oorsprong begrijpen van de dingen, gaat aan het verbod of de toelating kennelijk vooraf. Dat is ook een inzicht voor museumbestuurders.

IMG_6455

In de OLV basiliek.

De oorsprong van afgodsbeelden met illustratie van Marcus van Loopik in de OLV basiliek.

De oorsprong van afgodsbeelden met illustratie van Marcus van Loopik in de OLV basiliek.

Ter afsluiting een zaakje van beeldenzwendel. Op de ochtend van mijn vertrek wilde ik naar de Matthiaskerk omdat zich daar uit het hitte van het gevecht om de onafhankelijkheid van de zeven verenigde provinciën een grafmonumentje bevindt voor een Spaanse officier die is gesneuveld in de wrede tunneloorlog, gelijk die van Gaza, die een belegering van Maastricht in 1579 is geweest. Ik trof echter aan de andere zijde van de kerk nog een later graf. Dat van een Franse Luitenant-Generaal in Staatse dienst met de op Marres gelijkende naam Demarets, die in 1792 aan ouderdom is overleden. In twee kwartieren van zijn wapen komen de drie meerbladeren voor, die ook het logo van het Huis voor Hedendaagse Kunst Marres vormen. Enig speurwerk leerde me dat de Limburgse bierbrouwers van wie dat huis ooit zou zijn geweest hun afstamming en dus het beeldgebruik van dat logo slechts met ongeschreven geschiedenis waar kunnen maken. In een museum leer je wellicht of je dat geloven wilt of kunt. Echt is in ieder geval dit: een foto die ik maakte van een Piëta en de hoedenwinkel Sheer Elegance in een straat in Maastricht aan het einde van mijn dag in die stad.

Graf van Demarets in de Sint Matthiaskerk in Maastricht met twee kwartieren met drie meerbladeren.

Graf van Demarets in de Sint Matthiaskerk in Maastricht met twee kwartieren met drie meerbladeren.

Maastricht, 16 september 2014.

Maastricht, 16 september 2014.